Blokzinciri üzerinde merkeziyetsiz uygulamalar (dApp): hangi platform?
Blokzinciri üzerinde çalışan merkeziyetsiz veya merkezi olmayan uygulamalar (decentralized applications), kısaltılmış haliyle ‘dApp’ üzerinde tek merkezin kontrol sağlamadığı, akıllı kontratları bulunan yazılımlardır. Normalde bilgisayarımız işletim sistemi üzerinde çeşitli yazılımları çalıştırırken, dApp’ler işletim sistemi veya bir sunucu yerine aynı blokzincirine bağlı node olarak adlandırılan çok sayıda bilgisayar üzerinde çalıştırılmaktadır. Eş yetkilere sahip çok sayıda bilgisayarın bulunduğu bir blokzinciri ağı üzerinde çalışırken dApp üzerinde merkezi bir kontrol da söz konusu olmamaktadır. Merkezi olmayan uygulamalar sıklıkla akıllı kontratlar olarak da anılmaktadır. Ancak her blokzinciri üzerinde uygulama çalıştırma konusunda aynı biçimde hareket etmemektedir. Son zamanlarda dApp’ler ile merkeziyetsiz finans işlemleri oldukça ilgi çekmekte ve hızla büyüme göstermektedir (1, 2).
Merkezi olmayan uygulamalar üzerinde çalıştıkları platformun izin verdiği ölçüde gelişmektedir. Dolayısı ile bir dApp’in başarılı olması üzerinde çalıştığı blokzincirinin, platformun desteği, esnekliği, güvenliği, hızı, işlem kapasitesi gibi özellikleri ile ilişki göstermektedir. Akıllı sözleşme platformunun ölçeklenebilir, güvenli ve merkeziyetsiz olması beklenen özelliklerdir. Node ağı yaygın bir ağda çalışan dApp en yüksek merkeziyetsizliğe erişebilir. Bu şekilde kullanıcılar veriyi kontrol eden onaylayıcılar (validatörler) olarak görev yaparlar (1, 2).
Merkezi olmayan uygulamalarda akıllı sözleşme her zaman otonom biçimde çalışır. Akıllı sözleşmede tanımlanan algoritma doğrultusunda şartlar oluştukça uygulama kendi kendine çalışır. Sisteme bağlı kullanıcılar dApp’in gerçekleştirdiği işlemin blokzinciri üzerinde güvenli biçimde gerçekleştiğini ve kalıcı biçimde kaydedildiğini görürler. Merkezi olmayan uygulamalar ilk etapta merkeziyetsiz finans (DeFi) uygulamaları, kriptopara borsaları, oyunlar, sosyal medya uygulamaları ve market uygulamaları gibi sektörlerde kullanılmaktadır (3, 4).
Bir dApp’de olması gereken başlıca özellikler şu şekilde sıralanabilir;
1. Blokzinciri üzerinde çalışan, merkezi olmayan ve açık kaynak kodlu olmalı
2. dApp’in akıllı sözleşmesinde tanımlı biçimde otonom olarak çalışması sağlanmalıdır (önceden tanımlanan hangi koşulda ne yapacağı belirli bir algoritmaya bağlanmış olmalıdır)
3. Standartları karşılayan teşvikler, işlem ücretlerinde kullanılan token içermelidir (Örn. Ethereum’un ERC-20 veya Tron’un TRC-10 tokenleri gibi)
4. Geçerli, onaylanmış bir konsensüs protokolü bulunmalıdır
5. Standart bir şifreleme algoritması bulunmalıdır
Merkezi olmayan uygulamalar çeşitli web siteleri üzerinden kullanıcı sayısı, işlem hacmi ve işlem adedi gibi parametreler açısından izlenebilmektedir (3, 4). An itibari ile bu tarz uygulamalar sıklıkla Ethereum ve Tron platformlarını kullanmaktadır.
Türkiye’de de Bankalararası Kart Merkezi (BKM), Microsoft ve VeriPark ortaklığı tarafından hayata geçirilen ‘belgem.io’ uygulaması çeşitli eğitim sertfikalarının Ethereum blokzincirinde saklanması, görüntülenmesi ve paylaşılması için tasarlanmış bir dijital belge platformuna örnektir. Ancak yönetim biçimi tam olarak merkeziyetsiz uygulamalara uymamaktadır. Bu uygulama Ethereum platformunda geliştirilmiş, akıllı sözleşme, Proof-of-Authority konsensüs algoritması, kurumlar arası yönetişim uygulaması gibi kavramları test etmektedir. Yönetişim yapısı sayesinde belgem.io içerisinde alınmak istenen her karar oylanmakta, %51 çoğunluğun kararı kabul görmektedir. Özel ve izin gerektiren bir blockchain ağına sahip olup Microsoft Azure bulut platformunda yer alan Ethereum Proof-of-Authority Consortium ürünü üzerine konumlandırılmıştır (5).
Dünyada DeFi uygulamaları giderek artan kullanıcı sayısı ve işlem hacmine ulaşmaktadır. Maker, Compound, Synthetix, Aave ve Balancer gibi uygulamalar bu piyasanın önde gelen uygulamaları olarak sıralanmaktadır (4). Bu ilk sıralardaki uygulamaların tamamı Ethereum blokzinciri üzerinde çalışmaktadır.
Son günlerde Ethereum blokzinciri yavaş işlem hızları ve transfer işlem ücretlerindeki çok yüksek artışlar nedeni ile daha sık sorgulanır hale gelmiştir. Tam bu noktada yeni ve gelişmiş konsensüs protokolleri olan, güvenlik, çok yönlülük, üzerinde sub network çalıştırmaya elverişlilik özelliklerini bünyesinde barındıran, yüksek işlem kapasitesi ve hızı ile Avalanche platformu dApp’lerin ve DeFi uygulamaların önünü açabilecek potansiyeli taşımaktadır. Avalanche platformu özellikle DeFi uygulamalarını üzerinde çalıştırmayı hedeflemekte ve mevcut sistemlerdeki handikapları ortadan kaldırmayı, şeffaf, gerçek anlamda merkeziyetsiz bir ekosistem oluşturmayı vaad etmektedir (6–10).
Avalanche platformu Bitcoin ve Ethereum blokzincirlerindeki gibi tek bir blokzinciri ve ve validatör setine dayanmamakta çok sayıda blokzinciri ve validatör seti barındırabilen heterojen bir ağdan oluşmaktadır. Avalanche platformu akıllı sözleşme ile özellikleri belirlenmiş merkezi olmayan uygulamaları sanal sunucularda tanımlayıp çalıştırmaktadır. Ethereum’dan farklı olarak her dApp kendi bağımsız blokzinciri üzerinde çalışmakta, her blokzinciri, dinamik onaylayıcılardan oluşan bir Subnet tarafından doğrulanmaktadır. Özel blokzincirleri oluşturmaya bu biçimde platform izin vermektedir. Akıllı dijital varlıkları üretme, hangi şartlarda kullanılacağını tanımlama, düzenleme ve ticaretini yapmayı kuvvetle desteklemektedir. Kendi geliştirdiği konsensüs protokollerini kullanması, saniyede 4500 üzeri işlem yapabilmesi ve birkaç saniyede işlemi tamamen sonlandırabilmesi gerçek zamanlı ödeme işlemlerde kullanılmasını mümkün kılabilecektir. Bitcoin ve Ethereum ağlarından farklı olarak Avalanche platformu Proof of Stake yöntemini kullanmakta, çok sayıda onaylayıcı ile hızla işlemleri gerçekleştirebilmektedir. Test verilerinin gerçek ekosistemde de tekrarlanması halinde büyük avantajları olacağı düşünülmektedir (6–10).
Avalanche platformu önümüzdeki ay yayınlanması beklenen main net sonrasında çok sayıda dApp geliştirilmesine zemin oluşturacaktır. Orta vadede DeFi yazılımlar için önde gelen blokzinciri ve platform olması mümkün görünmektedir. Güvenlik, yüksek hız ve düşük işlem ücreti özelliklerine sahip, yenilikleri destekleyen çok yönlü ve merkeziyetsiz platformların gelişmesi dApps, DeFi ve yeni ödeme sistem ve yöntemleri gelişimini hızlandıracaktır.
Referanslar
1. https://www.computerworld.com/article/3510457/10-top-distributed-apps-dapps-for-blockchain.html
2. https://www.securities.io/what-are-dapps-decentralized-applications/
3. https://dappradar.com/rankings
5. https://bkm.com.tr/wp-content/uploads/2018/12/herkes_icin_blockchain_belgem_io_BKM_2018.pdf
6. https://info.avax.network/#about
7. https://files.avalabs.org/papers/platform.pdf
8. https://files.avalabs.org/papers/consensus.pdf
