Kriptopara ekosistemi altyapısı — Klasik ve Yeni platformlar
Kriptopara nedir ve ne gibi özellikleri vardır?
Kriptopara (cryptocurrency) kriptografi adı verilen şifreleme yöntemi kullanılarak oluşturulan dijital bir varlıktır. İtibari para birimlerine (fiat currency) alternatif olmak üzere tasarlanmış, internet ortamında alınıp satılabilen, başka dijital şifre paralarla takas edilebilen, kabul edildiği mecralarda alışveriş için de kullanılabilen alternatif bir ödeme yöntemi olarak tasarlanmış dijital varlıklardır (1).
Kriptopara’ların en önemli özellikleri; merkeziyetsiz oluşları, işlemlerin kaydedildiği umuma açık veri tabanının dağıtık bir muhasebe defteri (ledger) olarak işlev görmesi, yeni arz oluşturma kurallarının olması, sahipliğinin kriptografik tekniklerle sadece sahibi olan kişi tarafından ispatlanabilir olması (private key, mnemonic phrase vb), paranın kontrolünün tamamen sahibinde olması, aynı anda aynı kriptopara için birden fazla işlem yapılmaya çalışılırsa sadece birinin yerine getirilmesi gibi sıralanabilir.
Ancak her kriptopara birimi tamamen merkeziyetsiz değildir. Birçok kriptopara borsası kendi coin’lerini yani kriptoparalarını çıkarmakta diğer para birimleri ile takasa sokmakta, çeşitli ödül sistemleri için bunları kullanmaktadır. Hatta geleneksel bankacılık sistemleri ile entegre olup kredi kartı ürünleri olanları da bulunmaktadır. Bu ürünler alışverişte kullanılmakta alışveriş başına belirli oranda ücret iadesi de yapan sistemler kullanılmaktadır.
Kriptoparaların arka planında nasıl bir teknoloji var?
Her kriptopara bir blokzinciri üzerinde kullanılmakta ve o para ile yapılan işlemler dünyanın farklı köşelerindeki kullanıcılar tarafından izlenebilmekte, onaylayıcılar (miner, forger, validator vb) tarafından doğrulanmakta ve kaydı çok sayıda bilgisayarda tutulmaktadır. Bu kayıt tüm kullanıcılar tarafından blokzinciri üzerinde takip edilebilmektedir. Kriptoparaların bir kısmı merkezi bir otoriteye bağımlı değilken bazıları kriptoparayı çıkaran borsa kurum vb merkezinden yönetilir. Merkeziyetsizlik kavramı tamamen kuralsız başıbozuk bir işleyişleri olduğu anlamına gelmemektedir. Her kriptopara bir blokzinciri üzerinde çalışmakta, üretenlerin belirlediği uzlaşma protokolleri ile hareketleri izlenmekte, işlemler kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmekte veri çok sayıda bağımsız birimde saklanmakta ağ üzerinde çok sayıda onaylayıcı tarafından her zaman kontrol edilebilmektedir. Platformların konsensüs protokolleri vasıtası ile kararlar alınmakta ve uygulanmaktadır.
Kriptoparalar farklı platformları, blokzincirlerini kullanmaktadır. İlk kriptopara olan Bitcoin (BTC) 2009 yılında geliştirilip açık kaynak kodlu yazılım olarak paylaşılmıştır. Bu ağ uçtan uca şifrelemeli dosya paylaşım platformlarına benzer bir platform görünümünde işlemektedir. Bitcoin blokzinciri 1.0 olarak da tanımlanabilir.
Ethereum, kendi blokzinciri üzerinde akıllı kontratlara, DeFi projelerine ve gelişimlere açık yapısı, BTC’ye oranla hızlı işlem yapabilme kapasitesi ile birçok kripto para birimi tarafından tercih edilmiştir. Günümüzde çoğu kriptopara Ethereum standardı olan ERC20’yi kullanmaktadır. Ethereum blokzinciri 2.0 olarak tanımlanmaktadır. Ethereum ağında işlemler daha hızlı gerçekleşmektedir. Ancak son dönemde yüksek işlem ücretleri (gas fee), işlemlerin yavaşlığı ve düşük ücretli gönderilerin gerçekleşmemesi ve takılması durumu ortaya çıkmıştır. Ethereum ağının Proof of Work (PoW) konsesüs protokolü kaynaklı hacklenme ve tekrarlı işlem yapılması sorunu da devam etmektedir. Bu handikaplar nedeni ile Ethereum 2.0 geliştirme çalışmaları ve testleri sürmektedir (1–4).
Blokzinciri teknolojisi ve kriptopara ekosisteminde yeni bir teknolojik atılım olarak adlandırabileceğimiz Avalanche platformu kendi blokzinciri, Avalanche ve Snowman konsensüs protokolleri, işlem kapasitesi ve hızı, işlem sonlandırma hızı, güvenlik, çok düşük enerji tüketimi gibi özellikleriyle dikkat çekmektedir (5–7).
Tüm kriptoparalar aynı mı? Birini diğerinden üstün kılan nedir?
Tüm kriptoparalar benzer özelliklere sahip olmayıp bir çoğunun sağlam bir alt yapısı, kendine has teknolojisi bulunmamaktadır. Yaklaşık 3500 civarında kriptopara lanse edilmiş ancak bunların pek azı ekosistemde kendine sağlam bir yer edinebilmiştir. Bir çoğu değerini yitirip ortadan kaybolmuştur.
Kriptoparaları birbirinden farklı kılan önemli kriterler mevcuttur. Kendi blokzincirinin olması, network yapısının özellikleri, konsensüs protokollerinin nitelikleri projeleri birbirinden ayrıştırmaktadır. Platform olarak üzerinde çeşitli uygulamalar geliştirilmesine izin veren, merkeziyetsiz finansı destekleyen, hızlı ve güvenli işlem yapılmasına olanak sağlayan, yenilikçi teknolojisi olan projelerin diğerlerinin önüne geçmesi mümkün görünmektedir.
Avalanche platformu nedir? Ekosisteme ne gibi yenilikler getirebilir?
Avalanche platformu öncekilerden farklı olarak çok sayıda blokzinciri ve onaylayıcı setinden oluşan heterojen bir network ağıdır. Akıllı sözleşmeler, merkeziyetsiz uygulamalar, merkeziyetsiz finans, hızlı, güvenli ve ucuz kriptopara transferi gibi özellikleri bünyesinde barındıran bir platform olan Avalanche platformu blokzinciri 3.0 olarak da nitelenebilir. Proof of Stake uzlaşma protokolü kullanan, onbinlerce onaylayıcının hızlı biçimde işlem yapabildiği işlemlerinde çok hızlı biçimde yapılıp sonlandırıldığı bir sistemdir. Denali testnet verileri oldukça başarılı olup main net öncesi son testler Everest test net ile gerçekleştirilecektir. Ekosistemde eksiklikler bulunan noktalarda Avalache platformu ve onun konsensüsleri kullanılarak daha sağlam temeli olan DeFi projeleri hayata geçebilecektir. Kendi blokzinciri ağının oluşu, özel ve genel blokzincirleri geliştirmeye izin vermesi, üzerinde DeFi uygulamaları geliştirmek için ideal bir ortam olması, PoW konsensüs protokolüne bağlı dezavantajların bulunmaması, staking planlaması, onaylama mekanizmasının dışarıdan müdahaleleri diğerlerine oranla çok yüksek oranda önleyebilme yeteneği platformu öne çıkarmaktadır (5–7).
Blokzinciri, kriptoparalar, DeFi, dApps dijital çağın habercisi olup her gün yeni bir ürün ve teknoloji geliştirilmektedir. Yenilikçi esnek para sistemleri er yada geç mesai saati dışında işlem yapılamayan, resmi tatillerde haftayı bulan işlem süreleri olan, hızlı olanın kazandığı finansal ortamlarda varlık göstermeyi engelleyen hantal bankacılık uygulamaları ve alışkanlıklarının yerini alacaktır. Bu sistemler toplumun geneline varlıklarının güvende olacağını garanti edebildiklerinde çok yaygın biçimde kullanılacaklardır.
Kaynaklar
1. Andy Greenberg (20 Nisan 2011). “Crypto Currency”. Forbes.com.
2. Matteo D’Agnolo. “All you need to know about Bitcoin”. timesofindia-economictimes.
3. Sagona-Stophel, Katherine. “Bitcoin 101 white paper” (PDF). Thomson Reuters.
4. ConsenSys (23 June 2016). “Ethereum, Gas, Fuel, & Fees”. ConsenSys Media.
6. https://docs.avax.network/v1.0/en/core-concepts/overview/
